Είμαστε όλοι καθίκια;

Υπάρχει μία αφήγηση, που λίγο ως πολύ, λέει πως είμαστε όλοι ένοχα καθίκια, με μόνο σκοπό το «να περνάμε καλά» μέσα από την υπερκατανάλωση. Μία πολλή βολική αφήγηση για όσους θέλουν να πιστεύουν πολιτικά και θρησκευτικά δόγματα που βασίζουν την ύπαρξη τους στην απόδοση ενοχών και τιμωρίας. Ήταν όντως οι δεκαετίες 90 και τα 00 μόνο κατανάλωση και «Μύκονος»;

Η σύντομη απάντηση είναι «μαλακίες». Όταν σε παίρνει ο διάολος, δεν σου φτάνει ο πόνος σου, αλλά έχεις πάντα και τους μίζερους που σε περιμένουν στη γωνία να σου πουν «καλά να πάθεις».

Κανείς δεν ξύπνησε το 90 και είπε «και τώρα θα γίνω καθίκι». Όσοι ήταν καθίκια, ήταν και πριν το 90, εκτός να θέλουν να μας πουν πως υπάρχει γενετικό σφάλμα εδώ. 

Τα 90’ς ήρθαν μετά τις επαναστάσεις των 60΄ς, την απελευθέρωση των 70’ς και τις υποσχέσεις των 80’ς για περισσότερη δημοκρατία και ελευθερία σε όλα τα επίπεδα, έξω από τα στεγανά των κοινωνικών τάξεων, των φυλετικών και έμφυλων διακρίσεων, σεξουαλικών γούστων και θρησκειών.

Οι Γιάπηδες, που τελικά αποτέλεσαν βασικό γρανάζι σε ένα απορυθμισμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα που επέτεινε την κοινωνική ανισότητα και κατέληξε στη διεθνή κρίση που ακόμα δεν έχει σβήσει, ήταν τα παιδιά εκτός κάθε μορφής κάστας. Το «έρχομαι από το πουθενά και τα καταφέρνω» συνεχίστηκε και αργότερα με αυτό που οι δογματικοί βλέπουν ως τη φούσκα των .com, που και πάλι δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν και τα δημοκρατικά εργαλεία συμμετοχής, κοινωνικής δικτύωσης, αργότερα ηλεκτροδότησης και επικοινωνίας απομακρυσμένων περιοχών του Τρίτου Κόσμου, φιλτραρίσματος νερού και τόσων άλλων.

Εκεί που οι δογματικοί είδαν τους «περνάω καλά», υπήρχαν οι «νιώθω καλά με αυτό που είμαι και αυτό που κάνω». Για άλλους ήταν τα λεφτά, για άλλους  προσφορά, για άλλους ο έρωτας εκτός πεπατημένης, για άλλους η τέχνη, η μουσική, το γράψιμο - ό,τι έψαχνε ο καθένας. Ό,τι πάλευε αναζητώντας την αυτοπραγμάτωσή του. Την ευτυχία του, αγνοώντας νόρμες, πρότυπα και σηκωμένους δείκτες ιεροκηρύκων. Και για λίγο, για πολύ λίγο, νίκησαν. Μέχρι και αφροαμερικανό Πρόεδρο στις ΗΠΑ εξέλεξαν, με καταγωγή από την Κένυα. 

Στις δημοκρατίες που η συμμετοχή των πολιτών στην κατεύθυνση της πολιτείας τους είναι μία φορά, κάθε τέσσερα χρόνια, αν ανήκουν στο 50% που δεν απέχει, συμβαίνουν και στραβές. Η πρώτη είναι πως δεν καταλαβαίνουν «γιατί δεν ήρθε ο παράδεισος σε 4 χρόνια». Ένας καθαρά προεκλογικός παράδεισος, εκτός πραγματικότητας - καθημερινότητας. Δεν παρακολούθησαν το τι έχει γίνει, που σκάλωσε τι και γιατί, δεν έσπρωξαν για να ξεσκαλώσει, αλλά ξαφνικά θυμούνται να αναρωτηθούν «πού είναι ο παράδεισος». Εκεί παραμονεύουν όσοι κατά κανόνα σκάλωσαν τα πράγματα, για να ζητήσουν τιμωρητική ψήφο για την αποτυχία που οι ίδιοι επέτειναν αν δεν την προκάλεσαν. Και κάπως έτσι εκλέγονται οι Farage, οι Trump, οι Σαμαράδεςκαι οι Τσίπρες.

Λίγες γενικεύσεις έχουν ίχνη αλήθειας, συνήθως βαρετές ή τετριμμένες, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας σταματάει από το να διατυπώνουμε αυτές τις λίγες. Πρώτον, ουδείς δογματικός επιζητεί την ελευθερία - δεν υπάρχει ελευθερία στα δόγματα, είναι ενάντια στη φύση τους. Δεύτερον, η ελευθερία σε όλα τα επίπεδα είναι το υπέρτατο αγαθό. Από την ελευθερία στη δημιουργία, μέχρι την ελευθερία στον έρωτα. Τρίτον, χωρίς ελευθερία, μπορεί να ζήσεις μία πιο ήσυχη ζωή, με την «ησυχία» που μπορεί να σου εξασφαλίσει μόνο μία δεξιά χούντα ή ένα κομμουνιστικό καθεστώς - τη θες; Τέταρτον, χωρίς την ελευθερία να κυνηγήσεις την αυτοπραγμάτωση σου, δεν έχει νόημα να ζεις, να ανήκεις και να συγκροτείς κοινωνίες, να δημιουργείς δεσμούς και εν τέλει να σέβεσαι τους θεσμούς που διασφαλίζουν όλα αυτά, μέσα από κανόνες για όλους, χωρίς διακρίσεις αναλόγως δόγματος και θέσης στα ιερατεία κάθε δογματικού καθεστώτος.

Ένα preview αυτής της ελευθερίας ήταν τα 90’ς, μίας κανονικότητας που δυστυχώς δεν μπορεί να υπάρχει από μόνη της, αλλά απαιτεί λίγη παραπάνω ενασχόληση στα κοινά, αντί της απλής συμμετοχή σε εκλογές μια στο τόσο. Αυτό ήταν και στην Ελλάδα τα 90’ς, ειδικά μετά τις επαναλαμβανόμενες Χούντες του περασμένου αιώνα, το «κράτος της Δεξιάς» και των διακρίσεων, της συντήρησης και της «ησυχίας» του «τι να κάνουμε - κάποιοι πάντα θα πεινάνε», ή δε θα μαθαίνουν γράμματα, ή θα πεθαίνουν σαν το σκυλί γιατί δεν έχουν πρόσβαση σε δομές υγείας, γιατί «έτσι είναι η ζωή». 

Η μάχη ενάντια στον δεσποτισμό, τον ελιτισμό και τον κόσμο των ιερατείων ήταν και παραμένει το ζουμί, όπου κι αν αποτύχαμε, όπου κι αν σκοντάψαμε, όπου κι αν αποτύχαμε. Είναι πια ένας πολύπλοκος κόσμος, με παγκοσμιοποιημένα προβλήματα, αόρατα σχοινιά και αποφάσεις πίσω από κλειστές πόρτες, τόσα και άλλα τόσα, που μας μπερδεύουν καθημερινά, αλλά υπάρχει βοήθεια σε έναν εύκολο κανόνα: μακρυά από τους μίζερους. Από όσους δεν έχουν πρόταση για περισσότερη ελευθερία. Από όσους φλερτάρουν με το μίσος, ή ζουν από αυτό. Ποτέ δεν είχαμε τόσα εργαλεία, ή τόσες γνώσεις, για να κάνουμε τη ζωή μας πιο ελεύθερη.